13.11.2017 r.
Internet jest dla naszych uczniów i wychowanków miejscem, gdzie spędzają równie wiele czasu jak w świecie realnym. Zadaniem rodziców, wychowawców i nauczycieli jest przygotowanie dzieci do jak najlepszego funkcjonowania w świecie – również tym wirtualnym. Dlatego tak ważne jest przygotowanie podopiecznych do odpowiedzialnego
i bezpiecznego korzystania z sieci: przestrzegania zasad netykiety, weryfikowania rzetelności informacji, świadomości zagrożeń i umiejętności ich unikania.
Obecnie prawie każdy nastolatek ma dostęp do komputera lub smartfona, a za ich pośrednictwem do Internetu. Bogactwo informacji, dostęp do wszelkich dóbr kultury masowej, rozrywki, możliwość nawiązywania kontaktów za pomocą komunikatorów i portali społecznościowych sprawia, iż Internet może stanowić niewyczerpane źródło wiedzy, jak i być środkiem na stres i nudę. Współczesna szkoła wykorzystuje Internet w dydaktyce. Młodzi ludzie szukają w nim informacji potrzebnych do prac domowych, uczą się obsługiwać różnego rodzaju programy, śledzą ważne wydarzenia, wypowiadają swoje opinie, korzystają z pomocy; przynależą do portali społecznościowych. Dzięki wspólnym internetowym tematom nastolatki czują jedność z rówieśnikami, mogą dzielić się różnymi nowinkami, wymieniać gry, e-booki, filmy, internetowe pomoce naukowe. Internet pomaga nastolatkowi oderwać się od codzienności i wprowadzić w swoje życie inny świat, nad którym może mieć kontrolę. Może nawiązywać ciekawe dla niego kontakty, przyjaźnie, kompensując sobie samotność, pustkę, brak celów. W Internecie może być kim chce – doświadczać swojej mocy i atrakcyjności, przenieść się do lepszej rzeczywistości, decydować o tym, co zrobi. Dzieci uciekające w świat Internetu i gier komputerowych, często kompensują sobie niedostatki swojego życia rodzinnego i społecznego. Do otaczania się iluzją cyberprzestrzeni skłonne są przede wszystkim dzieci samotne, zagubione w świecie dorosłych, poszukujące bliskości z innymi, posiadające obniżoną samoocenę, skłonne do izolowania się, z potrzebą przynależności do jakiejś grupy, wycofane.Jednak Internet, tak jak każde narzędzie medialne, oprócz korzyści, stwarza pewne realne niebezpieczeństwo.
Jednym z najszybciej rozwijających się zagrożeń jest cyberprzemoc.
Cyberprzemoc to powtarzające się umyślne działanie sprawców, takie jak prześladowanie, zastraszanie, nękanie i wyśmiewanie z wykorzystaniem Internetu i narzędzi elektronicznych.
Cyberprzemoc przybiera różnorakie formy, m.in.:
- rozsyłanie kompromitujących materiałów (np. zdjęć i filmów),
- włamywanie się na konta pocztowe i konta komunikatorów w celu rozsyłania prywatnych lub fałszywych informacji,
- tworzenie ośmieszających lub dyskredytujących stron www, memów, fałszywych blogów i profili na portalach społecznościowych.
Cyberprzemoc charakteryzuje się wysoką anonimowością sprawcy oraz „znaczną siłą rażenia”. Jest szczególnie groźna, gdy jest kierowana w stosunku do małoletnich. Ponadto nie dotyczy tylko bezpośrednio ofiary, ale wpływa na całą grupę, w której funkcjonuje osoba poddana cyberprzemocy.
Akty cyberprzemocy choć dokonywane są w witrualnym świecie, potrafią realnie wyrządzić bardzo dużą krzywdę. Jest to problem, który dotyczy przede wszystkim dzieci
i młodzieży. Młodzież często nie dostrzega granicy pomiędzy żartem w Internecie, a krzywdzeniem drugiej osoby. Pozorna anonimowość, którą zapewnia Internet daje młodzieży większe przyzwolenie na słowa, które w bezpośredniej relacji „twarzą w twarz” nigdy by nie padły.
Cyberprzemoc ze względu na skalę zagrożeń, jakie za sobą niesie, to zagadnienie,
o którym należy głośno mówić nie tylko w szkole, ale również w życiu codziennym. Już coraz młodsi użytkownicy Internetu zdają sobie sprawę z możliwości, jakie niesie za sobą domniemana anonimowość – to właśnie w sieci są zdecydowanie bardziej odważni i pewni siebie, co przekłada się na poszukiwanie środków psychoaktywnych, czy popycha do młodocianej prostytucji w celu szybkiego zarobku lub jest formą wyrażania własnych frustracji.
Cyberprzemoc, stała się faktem i otacza nas każdego dnia. Dynamiczny rozwój technologii informacyjnych i ciągłe pożądanie akceptacji, również w sferze elektronicznej (dla młodych ludzi sfera ta jest równie ważna jak realna) doprowadziły do zachwiania proporcji pomiędzy życiem codziennym, a jego odbiciem w Internecie.
Do działań określanych mianem Cyberprzemocy wykorzystywane są głównie:
- poczta elektroniczna,
- czaty,
- komunikatory,
- strony internetowe,
- blogi,
- serwisy społecznościowe: Facebook, Nasza Klasa i in.,
- grupy dyskusyjne,
- serwisy SMS i MMS.
Jako cyberprzemoc zakwalifikować możemy:
- włamywanie się do kont pocztowych i komunikatorów w celu wysyłania w czyimś imieniu złośliwych bądź zawstydzających materiałów,
- tworzenie stron internetowych zawierających ośmieszające innych historyjki, komiksy albo żarty,
- rozsyłanie i publikowanie tekstów kompromitujących inne osoby,
- skłanianie kogoś do ujawnienia drażliwych, osobistych informacji podczas rozmowy przez komunikator internetowy i przesyłanie zapisu rozmowy do innych,
- umieszczanie w sieci nieprawdziwych informacji o innych osobach,
- tworzenie anty stron internetowych,
- podszywanie się pod kogoś tworząc blog lub stronę,
- wyzywanie, straszenie poniżanie kogoś w Internecie lub przy użyciu telefonu,
- robienie komuś zdjęć lub rejestrowanie filmów bez jego zgody,
- publikowanie w Internecie lub rozsyłanie telefonem zdjęć, filmów lub tekstów, które kogoś obrażają lub ośmieszają,
- podszywanie się pod kogoś w sieci.
Cechy cyberprzemocy
- Anonimowość
W odróżnieniu od „tradycyjnej” przemocy, zjawisko Cyberprzemoc charakteryzuje wysokie poczucie anonimowości sprawcy. Anonimowość przyczynia się także do wystąpienia zjawiska tzw. rozhamowania, polegającego na tym, iż osoba w Internecie pozwala sobie na więcej, jeżeli chodzi o łamanie reguł życia społecznego niż
w świecie realnym. Ponadto na znaczeniu traci klasycznie rozumiana „siła”, mierzona cechami fizycznymi czy społecznymi, a atutem sprawcy staje się umiejętność wykorzystywania możliwości, jakie dają media elektroniczne.
- Różnorodność i wiele możliwości krzywdzenia
Można gnębić ofiarę, często przypadkową, na wiele sposobów jednocześnie
i w bardzo wyrafinowany sposób. Poza tym łatwości atakowania, ze względu na wielość i przypadkowość kontaktów, sprzyja pozorne uczucie bezkarności w sieci.
- Szybkość działania
Charakterystyczna dla problemu szybkość rozpowszechniania materiałów kierowanych przeciwko ofierze oraz ich powszechna dostępność w sieci sprawiają,
że jest to zjawisko szczególnie niebezpieczne. Kompromitujące zdjęcia, filmy czy informacje potrafią zrobić w Internecie bardzo szybką „karierę”, a ich usunięcie jest często praktycznie do końca niemożliwe.
- Brak kontroli i stałe narażenie na atak
Dodatkową uciążliwością dla ofiar cyberprzemocy jest stałe narażenie na atak, niezależnie od miejsca czy pory dnia lub nocy. Występuje również tzw. zjawisko nieograniczonej lub niewidzialnej publiczności – człowiek nie ma wpływu na to, kto zobaczy kompromitujący dla niego materiał, a możliwości są w tym względzie prawie nieograniczone, co potęguje koszty psychologiczne ofiary.
- Trudności z usunięciem zamieszczonych treści
Nawet jednorazowy akt przemocy może mieć długotrwałe konsekwencje, ponieważ kompromitujące materiały opublikowane w sieci są tam cały czas dostępne, pomimo, że sprawca zaniechał swoich działań. Poza tym, jeśli materiały te uznane zostaną przez internautów za atrakcyjne, to szybkość ich rozpowszechniania jest bardzo duża.
- Niska świadomość dotycząca występowania zjawiska
Niewiele osób zdaje sobie sprawę z zagrożeń i szkodliwości cyberprzemocy oraz
z faktu że jest ona karana prawnie.
Badania wykazały, że przemoc rówieśnicza w sieci często pokrywa się z tradycyjnymi formami przemocy. Sprawcą cyberprzemocy często bywa osoba, która: ma niskie kompetencje społeczne, nie jest w stanie za pomocą sobie dostępnych, społecznie akceptowanych metod komunikacji zwrócić na siebie uwagę, której potrzebuje i zrealizować ważnych dla siebie potrzeb. Chce być dowartościowana przez grupę, zwrócić na siebie uwagę natychmiast, nie umie odraczać gratyfikacji.
Pierwsze doniesienia medialne dotyczące zjawiska przemocy rówieśniczej w sieci pojawiły się na początku roku 2000. Były to, m.in. przypadek japońskiego ucznia nagranego w krępującej sytuacji w szatni szkolnej kamerą w telefonie komórkowym, sprawa zdjęcia amerykańskiej uczennicy, której fotografia przerobiona została na zdjęcie pornograficzne, czy głośna historia filmu w którym chłopiec z Kanady nieporadnie odgrywa scenę walki z filmu „Gwiezdne Wojny”. Wszystkie te przypadki zyskały rozgłos właśnie dlatego, że upublicznione materiały zrobiły w „sieci” bardzo szybką i dużą „karierę”, a ofiary poniosły bardzo poważne konsekwencje.
W Polsce głośno o problemie przemocy rówieśniczej z użyciem mediów elektronicznych zrobiło się wraz z historią gdańskiej gimnazjalistki, która popełniła samobójstwo w efekcie przemocy doznanej ze strony rówieśników. W historii ważną rolę odegrało nagranie aktu krzywdzenia dziewczyny kamerą w telefonie komórkowym. Domniemywano, że groźba upublicznienia zarejestrowanego filmu przyczyniła się do tragicznego finału tej historii.
W ostatnim czasie coraz częściej media przytaczają poważne przypadki cyberprzemocy. Podobnie jak w innych krajach tak i w Polsce badania pokazują, że przypadki medialne to jedynie mały wycinek powszechnie występującego zjawiska.
Dzieci zazwyczaj nie uświadamiają sobie, jak krzywdzące mogą być działania podejmowane online, a ofiary cyberprzemocy pozostawione sam na sam z problemem często nie potrafią sobie z nim poradzić. Dlatego bardzo ważną role w przeciwdziałaniu cyberprzemocy pełni najbliższe otoczenie dziecka. Rodzice i nauczyciele powinni podejmować działania profilaktyczne oraz szybko interweniować w sytuacji gdy zachodzi podejrzenie, że dziecko jest ofiarą lub sprawcą przemocy w sieci.
W związku z tym, że nie jesteśmy w stanie odciąć dziecka od Internetu, najważniejsze, co możemy zrobić, to nauczyć je, jak się w nim odnaleźć. Brak świadomości zagrożeń, jakie czekają w sieci sprawia, że młody człowiek jest na nie bardzo podatny. W przypadku takich zjawisk, jak cyberprzemoc, najważniejsza jest profilaktyka i świadomość zagrożenia.
Jak chronić dziecko przez cyberprzemocą?
- Należy uświadomić dzieciom czym jest cyberprzemoc i jakie może mieć konsekwencje – publikowanie niektórych materiałów kwalifikuje się jako przestępstwo regulowane w kodeksie karnym.
- Nie bagatelizować problemu cyberprzemocy, zarówno jeśli nasze dziecko uczestniczyło w wirtualnym prześladowaniu innych bądź stało się jej ofiarą.
- Pamiętać, że liczy się czas, czyli szybka reakcja, aby nie doszło do eskalacji konsekwencji zamieszczanych wiadomości, zdjęć czy filmów.
- Zwracać uwagę na rolę świadków – akcentować powinność pomagania rówieśnikom.
- Uświadamiać dzieci i młodzież, że nawet przesłanie kompromitujących kogoś materiałów czyni z nich sprawców przemocy.
- Uczyć dzieci, aby pod pozorem żartów nie wysyłały do nikogo obraźliwych treści ani nie rozpowszechniały wiadomości otrzymanych od innych bez ich zgody.
- Uwrażliwiać dzieci na fakt prawa ochrony danych osobowych, aby wiedziały jak chronić swoją prywatność oraz szanować prywatność innych.
- Zapisywać obraźliwe wiadomości – być może będą one stanowiły dowód w sprawie.
- Zastosować filtry i zapory internetowe w komputerze, z którego korzysta dziecko.
Fundamentalnym elementem każdego programu mającego na celu ograniczenie zjawiska cyberprzemocy powinno być dostarczanie uczniom wiedzy i umiejętności posługiwania się technologią komunikacyjną. Uświadamianie całej społeczności szkolnej (uczniom, rodzicom, nauczycielom i innym pracownikom szkoły) zagrożeń płynących
z użytkowania Internetu i telefonii komórkowej, a jednocześnie uczenie zasad odpowiedzialnego i bezpiecznego korzystania z tych technologii jest ważnych czynnikiem
w zapobieganiu cyberprzemocy. Uczniowie muszą wiedzieć, jak korzystać z mediów, aby nie stały się one narzędziem agresji i przemocy rówieśniczej oraz jakie mogą być konsekwencje ryzykownych działań w sieci.
Co robić żeby nie zostać ofiarą cyberprzemocy?
- Dbać o prywatność swoich danych osobowych.
- Zapewniać swoim profilom w sieci status prywatny.
- Chronić swoje hasła i loginy.
- Nie zamieszczać w sieci swoich zdjęć i filmów.
- Nie wymieniać się z kolegami telefonami komórkowymi.
Jak korzystać z Internetu i telefonu, żeby nie krzywdzić innych?
- Traktować innych z szacunkiem (nie wyzywać, nie obrażać, nie straszyć itp.).
- Nie zamieszczać w Internecie materiałów (filmów, zdjęć, tekstów), które mogą kogoś skrzywdzić.
- Zawsze pytać o zgodę, jeżeli chcemy komuś zrobić zdjęcie lub nakręcić film z jego udziałem.
- Nie rozsyłać za pomocą telefonu komórkowego zdjęć, filmów oraz tekstów, które mogą komuś sprawić przykrość.
Co robić, będąc świadkiem cyberprzemocy?
- Nie przesyłać dalej krzywdzących materiałów, które otrzymujemy w sieci.
- Zawsze pomagać kolegom i koleżankom, którzy padli ofiarą cyberprzemocy.
- Informować o krzywdzie kolegi lub koleżanki kogoś dorosłego – nauczyciela, pedagoga szkolnego, rodziców.
Corobić będąc ofiarą cyberprzemocy?
- Nie odpowiadać na zaczepki w sieci.
- Domagać się skasowania filmów i zdjęć nagranych wbrew naszej woli.
- Natychmiast szukać pomocy u kogoś dorosłego – nauczyciela, pedagoga szkolnego, rodziców.
- Zachowywać dowody przemocy.
- Interweniować u dostawców usług internetowych.
Popularne serwisy internetowe przedstawiające problem cyberprzemocy oraz zagadnienia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie:
- sieciaki.pl – serwis dla dzieci mający na celu edukację najmłodszych internautów
w zakresie bezpiecznego korzystania z sieci. Projekt powstał z myślą o 9–14-latkach. Jego fabuła opowiada o przygodach grupy Sieciaków, czyli dzieci o specjalnych internetowych umiejętnościach, znających zasady bezpiecznego poruszania się
w sieci. Sieciaki z pomocą robota Netrobiego walczą z internetowym złem, którego uosobieniem są Sieciuchy. - www.helpline.org.pl – strona dla młodzieży poświecona problemowi przemocy rówieśniczej w Internecie. Użytkownicy serwisu znajdą tu przekazy reklamowe oraz materiały multimedialne dotyczące przemocy rówieśniczej w sieci, zasady bezpieczeństwa i informacje o tym, jak reagować na cyberprzemoc.
Bibliografia:
„Jak reagować na Cyberprzemoc.Poradnik dla szkół”, praca zbiorowa pod red. Ł. Wojtasika, Fundacja Dzieci Niczyje, 2009
„Przemoc i Cyberprzemoc. Profilaktyka zdrowia i bezpieczeństwa”,A. Stuła, J. Jasiński,
O. Głąbik-Krajewska; IGOM Profilaktyka Zdrowia i Bezpieczeństwa, 2011
http://www.cyberprzemoc.pl
https://www.nik.gov.pl
https://www.eko-tur.pl
Opracowała:
Kinga Rajkowska-Stachowicz
