13.11.2017 r.

            Internet jest dla naszych uczniów i wychowanków miejscem, gdzie spędzają równie wiele czasu jak w świecie realnym. Zadaniem rodziców, wychowawców i nauczycieli jest przygotowanie dzieci do jak najlepszego funkcjonowania w świecie – również tym wirtualnym. Dlatego tak ważne jest przygotowanie podopiecznych do odpowiedzialnego
i bezpiecznego korzystania z sieci: przestrzegania zasad netykiety, weryfikowania rzetelności informacji, świadomości zagrożeń i umiejętności ich unikania. 

            Obecnie prawie każdy nastolatek ma dostęp do komputera lub smartfona, a za ich pośrednictwem do Internetu. Bogactwo informacji, dostęp do wszelkich dóbr kultury masowej, rozrywki, możliwość nawiązywania kontaktów za pomocą komunikatorów i portali społecznościowych sprawia, iż Internet może stanowić niewyczerpane źródło wiedzy, jak i być środkiem na stres i nudę. Współczesna szkoła wykorzystuje Internet w dydaktyce. Młodzi ludzie szukają w nim informacji potrzebnych do prac domowych, uczą się obsługiwać różnego rodzaju programy, śledzą ważne wydarzenia, wypowiadają swoje opinie, korzystają z pomocy; przynależą do portali społecznościowych. Dzięki wspólnym internetowym tematom nastolatki czują jedność z rówieśnikami, mogą dzielić się różnymi nowinkami, wymieniać gry, e-booki, filmy, internetowe pomoce naukowe. Internet pomaga nastolatkowi oderwać się od codzienności i wprowadzić w swoje życie inny świat, nad którym może mieć kontrolę. Może nawiązywać ciekawe dla niego kontakty, przyjaźnie, kompensując sobie samotność, pustkę, brak celów. W Internecie może być kim chce – doświadczać swojej mocy i atrakcyjności, przenieść się do lepszej rzeczywistości, decydować o tym, co zrobi. Dzieci uciekające w świat Internetu i gier komputerowych, często kompensują sobie niedostatki swojego życia rodzinnego i społecznego. Do otaczania się iluzją cyberprzestrzeni skłonne są przede wszystkim dzieci samotne, zagubione w świecie dorosłych, poszukujące bliskości z innymi, posiadające obniżoną samoocenę, skłonne do izolowania się, z potrzebą przynależności do jakiejś grupy, wycofane.Jednak Internet, tak jak każde narzędzie medialne, oprócz korzyści, stwarza pewne realne niebezpieczeństwo.

            Jednym z najszybciej rozwijających się zagrożeń jest cyberprzemoc.

            Cyberprzemoc to powtarzające się umyślne działanie sprawców, takie jak prześladowanie, zastraszanie, nękanie i wyśmiewanie z wykorzystaniem Internetu i narzędzi elektronicznych.

            Cyberprzemoc przybiera różnorakie formy, m.in.:

  • rozsyłanie kompromitujących materiałów (np. zdjęć i filmów),
  • włamywanie się na konta pocztowe i konta komunikatorów w celu rozsyłania prywatnych lub fałszywych informacji,
  • tworzenie ośmieszających lub dyskredytujących stron www, memów, fałszywych blogów i profili na portalach społecznościowych. 

            Cyberprzemoc charakteryzuje się wysoką anonimowością sprawcy oraz „znaczną siłą rażenia”. Jest szczególnie groźna, gdy jest kierowana w stosunku do małoletnich. Ponadto nie dotyczy tylko bezpośrednio ofiary, ale wpływa na całą grupę, w której funkcjonuje osoba poddana cyberprzemocy.

            Akty cyberprzemocy choć dokonywane są w witrualnym świecie, potrafią realnie wyrządzić bardzo dużą krzywdę. Jest to problem, który dotyczy przede wszystkim dzieci
i młodzieży. Młodzież często nie dostrzega granicy pomiędzy żartem w Internecie, a krzywdzeniem drugiej osoby. Pozorna anonimowość, którą zapewnia Internet daje młodzieży większe przyzwolenie na słowa, które w bezpośredniej relacji „twarzą w twarz” nigdy by nie padły.

            Cyberprzemoc ze względu na skalę zagrożeń, jakie za sobą niesie, to zagadnienie,
o którym należy głośno mówić nie tylko w szkole, ale również w życiu codziennym. Już coraz młodsi użytkownicy Internetu zdają sobie sprawę z możliwości, jakie niesie za sobą domniemana anonimowość – to właśnie w sieci są zdecydowanie bardziej odważni i pewni siebie, co przekłada się na poszukiwanie środków psychoaktywnych, czy popycha do młodocianej prostytucji w celu szybkiego zarobku lub jest formą wyrażania własnych frustracji.

            Cyberprzemoc, stała się faktem i otacza nas każdego dnia. Dynamiczny rozwój technologii informacyjnych i ciągłe pożądanie akceptacji, również w sferze elektronicznej (dla młodych ludzi sfera ta jest równie ważna jak realna) doprowadziły do zachwiania proporcji pomiędzy życiem codziennym, a jego odbiciem w Internecie.

            Do działań określanych mianem Cyberprzemocy wykorzystywane są głównie:

  • poczta elektroniczna,
  • czaty,
  • komunikatory,
  • strony internetowe,
  • blogi,
  • serwisy społecznościowe: Facebook, Nasza Klasa i in.,
  • grupy dyskusyjne,
  • serwisy SMS i MMS.

             Jako cyberprzemoc zakwalifikować możemy:

  • włamywanie się do kont pocztowych i komunikatorów w celu wysyłania w czyimś imieniu złośliwych bądź zawstydzających materiałów,
  • tworzenie stron internetowych zawierających ośmieszające innych historyjki, komiksy albo żarty,
  • rozsyłanie i publikowanie tekstów kompromitujących inne osoby,
  • skłanianie kogoś do ujawnienia drażliwych, osobistych informacji podczas rozmowy przez komunikator internetowy i przesyłanie zapisu rozmowy do innych,
  • umieszczanie w sieci nieprawdziwych informacji o innych osobach,
  • tworzenie anty stron internetowych,
  • podszywanie się pod kogoś tworząc blog lub stronę,
  • wyzywanie, straszenie poniżanie kogoś w Internecie lub przy użyciu telefonu,
  • robienie komuś zdjęć lub rejestrowanie filmów bez jego zgody,
  • publikowanie w Internecie lub rozsyłanie telefonem zdjęć, filmów lub tekstów, które kogoś obrażają lub ośmieszają,
  • podszywanie się pod kogoś w sieci.

            Cechy cyberprzemocy

  1. Anonimowość

W odróżnieniu od „tradycyjnej” przemocy, zjawisko Cyberprzemoc charakteryzuje wysokie poczucie anonimowości sprawcy. Anonimowość przyczynia się także do wystąpienia zjawiska tzw. rozhamowania, polegającego na tym, iż osoba w Internecie pozwala sobie na więcej, jeżeli chodzi o łamanie reguł życia społecznego niż
w świecie realnym. Ponadto na znaczeniu traci klasycznie rozumiana „siła”, mierzona cechami fizycznymi czy społecznymi, a atutem sprawcy staje się umiejętność wykorzystywania możliwości, jakie dają media elektroniczne.

  1. Różnorodność i wiele możliwości krzywdzenia

Można gnębić ofiarę, często przypadkową, na wiele sposobów jednocześnie
i w bardzo wyrafinowany sposób. Poza tym łatwości atakowania, ze względu na wielość i przypadkowość kontaktów, sprzyja pozorne uczucie bezkarności w sieci.

  1. Szybkość działania

Charakterystyczna dla problemu szybkość rozpowszechniania materiałów kierowanych przeciwko ofierze oraz ich powszechna dostępność w sieci sprawiają,
że jest to zjawisko szczególnie niebezpieczne. Kompromitujące zdjęcia, filmy czy informacje potrafią zrobić w Internecie bardzo szybką „karierę”, a ich usunięcie jest często praktycznie do końca niemożliwe.

  1. Brak kontroli i stałe narażenie na atak

Dodatkową uciążliwością dla ofiar cyberprzemocy jest stałe narażenie na atak, niezależnie od miejsca czy pory dnia lub nocy. Występuje również tzw. zjawisko nieograniczonej lub niewidzialnej publiczności – człowiek nie ma wpływu na to, kto zobaczy kompromitujący dla niego materiał, a możliwości są w tym względzie prawie nieograniczone, co potęguje koszty psychologiczne ofiary.

  1. Trudności z usunięciem zamieszczonych treści

Nawet jednorazowy akt przemocy może mieć długotrwałe konsekwencje, ponieważ kompromitujące materiały opublikowane w sieci  są tam cały czas dostępne, pomimo, że sprawca zaniechał swoich działań. Poza tym, jeśli materiały te uznane zostaną przez internautów za atrakcyjne, to szybkość ich rozpowszechniania jest bardzo duża.

  1. Niska świadomość dotycząca występowania zjawiska

Niewiele osób zdaje sobie sprawę z zagrożeń i szkodliwości cyberprzemocy oraz
z faktu że jest ona karana prawnie.

            Badania wykazały, że przemoc rówieśnicza w sieci często pokrywa się z tradycyjnymi formami przemocy. Sprawcą cyberprzemocy często bywa osoba, która: ma niskie kompetencje społeczne, nie jest w stanie za pomocą sobie dostępnych, społecznie akceptowanych metod komunikacji zwrócić na siebie uwagę, której potrzebuje i zrealizować ważnych dla siebie potrzeb. Chce być dowartościowana przez grupę, zwrócić na siebie uwagę natychmiast, nie umie odraczać gratyfikacji.

            Pierwsze doniesienia medialne dotyczące zjawiska przemocy rówieśniczej w sieci pojawiły się na początku roku 2000. Były to, m.in. przypadek japońskiego ucznia nagranego w krępującej sytuacji w szatni szkolnej kamerą w telefonie komórkowym, sprawa zdjęcia amerykańskiej uczennicy, której fotografia przerobiona została na zdjęcie pornograficzne, czy głośna historia filmu w którym chłopiec z Kanady nieporadnie odgrywa scenę walki z filmu „Gwiezdne Wojny”. Wszystkie te przypadki zyskały rozgłos właśnie dlatego, że upublicznione materiały zrobiły w „sieci” bardzo szybką i dużą „karierę”, a ofiary poniosły bardzo poważne konsekwencje.

W Polsce głośno o problemie przemocy rówieśniczej z użyciem mediów elektronicznych zrobiło się wraz z historią gdańskiej gimnazjalistki, która popełniła samobójstwo w efekcie przemocy doznanej ze strony rówieśników. W historii ważną rolę odegrało nagranie aktu krzywdzenia dziewczyny kamerą w telefonie komórkowym. Domniemywano, że groźba upublicznienia zarejestrowanego filmu przyczyniła się do tragicznego finału tej historii.
W ostatnim czasie coraz częściej media przytaczają poważne przypadki cyberprzemocy. Podobnie jak w innych krajach tak i w Polsce badania pokazują, że przypadki medialne to jedynie mały wycinek powszechnie występującego zjawiska.

            Dzieci zazwyczaj nie uświadamiają sobie, jak krzywdzące mogą być działania podejmowane online, a ofiary cyberprzemocy pozostawione sam na sam z problemem często nie potrafią sobie z nim poradzić. Dlatego bardzo ważną role w przeciwdziałaniu cyberprzemocy pełni najbliższe otoczenie dziecka. Rodzice i nauczyciele powinni podejmować działania profilaktyczne oraz szybko interweniować w sytuacji gdy zachodzi podejrzenie, że dziecko jest ofiarą lub sprawcą przemocy w sieci.

            W związku z tym, że nie jesteśmy w stanie odciąć dziecka od Internetu, najważniejsze, co możemy zrobić, to nauczyć je, jak się w nim odnaleźć. Brak świadomości zagrożeń, jakie czekają w sieci sprawia, że młody człowiek jest na nie bardzo podatny. W przypadku takich zjawisk, jak cyberprzemoc, najważniejsza jest profilaktyka i świadomość zagrożenia.

            Jak chronić dziecko przez cyberprzemocą?

  1. Należy uświadomić dzieciom czym jest cyberprzemoc i jakie może mieć konsekwencje – publikowanie niektórych materiałów kwalifikuje się jako przestępstwo regulowane w kodeksie karnym.
  2. Nie bagatelizować problemu cyberprzemocy, zarówno jeśli nasze dziecko uczestniczyło w wirtualnym prześladowaniu innych bądź stało się jej ofiarą.
  3. Pamiętać, że liczy się czas, czyli szybka reakcja, aby nie doszło do eskalacji konsekwencji zamieszczanych wiadomości, zdjęć czy filmów.
  4. Zwracać uwagę na rolę świadków – akcentować powinność pomagania rówieśnikom.
  5. Uświadamiać dzieci i młodzież, że nawet przesłanie kompromitujących kogoś materiałów czyni z nich sprawców przemocy.
  6. Uczyć dzieci, aby pod pozorem żartów nie wysyłały do nikogo obraźliwych treści ani nie rozpowszechniały wiadomości otrzymanych od innych bez ich zgody.
  7. Uwrażliwiać dzieci na fakt prawa ochrony danych osobowych, aby wiedziały jak chronić swoją prywatność oraz szanować prywatność innych.
  8. Zapisywać obraźliwe wiadomości – być może będą one stanowiły dowód w sprawie.
  9. Zastosować filtry i zapory internetowe w komputerze, z którego korzysta dziecko.

            Fundamentalnym elementem każdego programu mającego na celu ograniczenie zjawiska cyberprzemocy powinno być dostarczanie uczniom wiedzy i umiejętności posługiwania się technologią komunikacyjną. Uświadamianie całej społeczności szkolnej (uczniom, rodzicom, nauczycielom i innym pracownikom szkoły) zagrożeń płynących
z użytkowania Internetu i telefonii komórkowej, a jednocześnie uczenie zasad odpowiedzialnego i bezpiecznego korzystania z tych technologii jest ważnych czynnikiem
w zapobieganiu cyberprzemocy. Uczniowie muszą wiedzieć, jak korzystać z mediów, aby nie stały się one narzędziem agresji i przemocy rówieśniczej oraz jakie mogą być konsekwencje ryzykownych działań w sieci.

Co robić żeby nie zostać ofiarą cyberprzemocy?

  1. Dbać o prywatność swoich danych osobowych.
  2. Zapewniać swoim profilom w sieci status prywatny.
  3. Chronić swoje hasła i loginy.
  4. Nie zamieszczać w sieci swoich zdjęć i filmów.
  5. Nie wymieniać się z kolegami telefonami komórkowymi.

Jak korzystać z Internetu i telefonu, żeby nie krzywdzić innych?

  1. Traktować innych z szacunkiem (nie wyzywać, nie obrażać, nie straszyć itp.).
  2. Nie zamieszczać w Internecie materiałów (filmów, zdjęć, tekstów), które mogą kogoś skrzywdzić.
  3. Zawsze pytać o zgodę, jeżeli chcemy komuś zrobić zdjęcie lub nakręcić film z jego udziałem.
  4. Nie rozsyłać za pomocą telefonu komórkowego zdjęć, filmów oraz tekstów, które mogą komuś sprawić przykrość.

Co robić, będąc świadkiem cyberprzemocy?

  1. Nie przesyłać dalej krzywdzących materiałów, które otrzymujemy w sieci.
  2. Zawsze pomagać kolegom i koleżankom, którzy padli ofiarą cyberprzemocy.
  3. Informować o krzywdzie kolegi lub koleżanki kogoś dorosłego – nauczyciela, pedagoga szkolnego, rodziców.

Corobić będąc ofiarą cyberprzemocy?

  1. Nie odpowiadać na zaczepki w sieci.
  2. Domagać się skasowania filmów i zdjęć nagranych wbrew naszej woli.
  3. Natychmiast szukać pomocy u kogoś dorosłego – nauczyciela, pedagoga szkolnego, rodziców.
  4. Zachowywać dowody przemocy.
  5. Interweniować u dostawców usług internetowych.

            Popularne serwisy internetowe przedstawiające problem cyberprzemocy oraz zagadnienia bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie:

  • sieciaki.pl – serwis dla dzieci mający na celu edukację najmłodszych internautów
    w zakresie bezpiecznego korzystania z sieci. Projekt powstał z myślą o 9–14-latkach. Jego fabuła opowiada o przygodach grupy Sieciaków, czyli dzieci o specjalnych internetowych umiejętnościach, znających zasady bezpiecznego poruszania się
    w sieci. Sieciaki z pomocą robota Netrobiego walczą z internetowym złem, którego uosobieniem są Sieciuchy.
  • www.helpline.org.pl – strona dla młodzieży poświecona problemowi przemocy rówieśniczej w Internecie. Użytkownicy serwisu znajdą tu przekazy reklamowe oraz materiały multimedialne dotyczące przemocy rówieśniczej w sieci, zasady bezpieczeństwa i informacje o tym, jak reagować na cyberprzemoc.

Bibliografia:

„Jak reagować na Cyberprzemoc.Poradnik dla szkół”, praca zbiorowa pod red. Ł. Wojtasika, Fundacja Dzieci Niczyje, 2009

„Przemoc i Cyberprzemoc. Profilaktyka zdrowia i bezpieczeństwa”,A. Stuła, J. Jasiński, 
O. Głąbik-Krajewska; IGOM Profilaktyka Zdrowia i Bezpieczeństwa, 2011

http://www.cyberprzemoc.pl

https://www.nik.gov.pl

https://www.eko-tur.pl

Opracowała:

Kinga Rajkowska-Stachowicz