Dysglozja

Emilia Węcek
 

        Dysglozja- możliwe zaburzenia mowy ze szczególnym uwzględnieniem mowy rozszczepowej.

       Nieprawidłowości w budowie narządów mowy mogą być przyczyną wadliwej wymowy niektórych głosek lub nawet wszystkich.

Według I. Styczek dysglosjato zniekształcanie dźwięków mowy lub nie­możność ich wytwarzania, na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności.
     Nieprawidłowości zgryzowe i zębowe  mogą utrudniać lub uniemożliwiać prawidłową artykulację głosek dentalizowanych, tzn. tych, przy których dolne i górne siekacze zbliżone są do siebie (lub górne siekacze nieco zachodzą na dolne).
     Zgryz nieprawidłowy występuje przy odchyleniach w ustawieniu dolnej szczęki w stosunku do górnej.

Do nieprawidłowości w budowie narządów mowy zaliczamy [1]:
-tyłozgryz charakteryzuje się cofnięciem dolnej szczęki w stosunku do szczęki górnej. Miejsce artykulacji spółgłosek zębowych bywa przesunięte do tyłu, co powoduje zmianę ich brzmienia.Spółgłoski s, z, c, dz mają brzmienie zbliżone do sz, rz, cz, dż.
-Przodozgryz polega na wysunięciu do przodu żuchwy, czyli dolnej szczęki, mającej duże rozmiary, przede wszyst­kim w kierunku poziomym. Przy przodozgryzie spół­głoski dentalizowane bywają wytwarzane międzyzębowo lub przyzębowo (addentalnie),

– Zgryz głęboki. Zęby przednie zachodzą na siebie głę­boko, tzn. siekacze górne przykrywają więcej niż 1/3 część siekaczy dolnych, ponieważ zęby trzonowe są za niskie.Zęby mogą nagryzać dziąsła. Brzmienie spółgłosek dentalizowanych może być zniekształcone na skutek braku tarcia powietrza o ostre brzegi siekaczy, które zbyt głęboko za­chodzą na siebie.

-Zgryz otwarty występuje wtedy, gdy zęby dolnej szczęki nie schodzą się z zębami szczęki górnej w odcinku środkowym lub bocznym. Odległość między nimi może wynosić do 20 mm. Podniebienie twarde często bywa wąskie i wysoko wysklepione, występować mogą także anomalie w ustawieniu zębów. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe tzn. t, d, n, s, z, c, dz  wymawiane bywają międzyzębowo.
      Anomaliom szczękowym mogą towarzyszyć nieprawidło­wości zębowe, takie jak protruzja, czyli wychylenie korony górnych zębów przednich na zewnątrz jamy ustnej, retruzja charakteryzująca się wychyleniem górnych zębów przednich do wewnątrz jamy ustnej.
 Wady zgryzu i anomalie zębowe, rozwijające się często przy rozszczepie podniebienia. Czyli dysglosja, to również zaburzenie artykulacji spowodowane uszkodzeniem obwodowych narządów mowy[2] (Skorek, 2005, s. 28) czy nieprawidłowościami w budowie anatomicznej narządów mowy.

,,Rozszczep podniebienia jest wrodzoną wadą rozwojową polega na nie ukończonym rozwoju jamy ustnej w okresie embrionalnym, tzn. na niecałkowitym zrośnięciu się płytek tworzących podniebienie twarde i fałdów tworzących podniebienie miękkie
Ponieważ rozszczep podniebienia jest wadą wrodzoną, rozwój mowy dziecka  odbywa się w nieprawidłowych warunkach anatomicznych jamy ustnej, dlatego też jest on zazwyczaj opóźniony,,. ( I. Styczek)[3].

Występują trzy rodzaje rozszczepu:

– rozszczep podniebienia pierwotnego, tj. wargi i/lub wyrostka zębodołowego
– rozszczep podniebienia wtórnego, obejmującego podniebienie twarde i/lub  miękkie
-rozszczep podniebienia pierwotnego i wtórnego, czyli rozszczep całkowity wargi górnej, wyrostka zębodołowego i podniebienia.

Rozszczep podniebienia pierwotnego, jak i wtórnego występują niezależnie od siebie,  w postaci izolowanej. Zdarza się  że rozszczep bywa zbyt późno rozpoznany, ponieważ jest niewidoczny. Ma to miejsce w przypadku rozszczepu podśluzówkowego, który powstaje w  wyniku niezupełnego zrośnięcia płytek podniebiennych w tylnej części. Występującą szczelinę pokrywa błona śluzowa i dlatego jest niewidoczny. Towarzyszy temu często rozszczep języczka.
  Rozszczep powoduje również zmiany patologiczne w układach:
– kostnym (zaburzenia wzrostu i rozwoju kośćca, które prowadzi do wad zgryzu)
– mięśniowym (wadliwie działający aparat mięśniowy),
– słuchowym ( z powodu niedoczynności trąbki słuchowej i częstych zakażeń ucha środkowego, które prowadzą do niedosłuchów)[4] .

 Według D. Pluty- Wojciechowskiej występowanie rozszczepu podniebienia powoduje, że budowa i funkcjonowanie narządów mowy ( w zależności od typu rozszczepu) są nieprawidłowe. Konsekwencją tego jest tworzenie dźwięków mowy  w innych, zmienionych  przez rozszczep warunkach anatomicznych. Powstające zespoły dźwiękowe: wyrazy, zdania, teksty mogą być w różnym stopniu niezgodne  z normą językową, a przez to niezrozumiałe dla otoczenia.
Nieprawidłowa artykulacja jest dla dzieci z  rozszczepem podniebienia oczywistą konsekwencją występującej wady anatomicznej.
Podstawowym problemem jaki napotyka dziecko podczas artykulacji, to niemożność oddzielenia jamy ustnej od nosowej i uzyskania właściwego ciśnienia wewnątrz ustnego, co pozwala na prawidłową artykulację głosek[5].
Trudności artykulacyjne tych dzieci powodują, że miejsce artykulacji większości fonemów jest przesunięte ku tyłowi w kierunku gardła i krtani [6].

Cechy mowy rozszczepowej: ( zaczerpnięte z Logopedia 1(4) 2007)[7].

1. Nosowanie- niekiedy mowa o nieprzyjemnym nosowym zabarwieniu jest zupełnie niezrozumiała.

a. zamknięte (jeżeli w następstwie zmian patologicznych zmniejszony jest rezonans nosowy głosek. Oprócz głosek nosowych (m brzmi jak b,n jak d) zmienione są również samogłoski wskutek tłumienia niektórych tonów składowych w jamach nosowych lub  nosogardzieli.

b. otwarte (rynolalia)- występuje ono wtedy , gdy podczas artykulacji głosek ustnych nie dochodzi do zamknięcia przejścia między jamą ustną a nosogardzielą i jamami nosowymi. Powoduje to nadmierny rezonans nosowy, który zniekształca dźwięk  przede wszystkim samogłosek i tych spółgłosek, które wymagają ścisłego zamknięcia przejścia do jam nosowych- spółgłoski szczelinowe i wybuchowe (D. Pluta- Wojciechowska ,, Realizacja fonemów języka polskiego u osób z rozszczepem podniebienia pierwotnego/lub wtórnego- przegląd wybranych problemów, stanowisk, propozycji”)

    c. mieszane to wada, która rozwija się, gdy współistnieją przyczyny wywołujące niedrożność nosa i powodują upośledzenie czynności podniebienia miękkiego

2. Utylnienia (t, d zamieniane na k,g)
3.Uprzednienia (k, g zamieniane na t, d)
4.Koartykulacja  (jednoczesna wymowa głosek kt)
5. Seplenienie
 – boczne jednostronne
 – boczne obustronne
 -inne

6. Nosowa realizacja głosek trzech szeregów
7. Zwarcie gardłowe (korzeń języka zwiera się z tylną ścianą gardła a  powinien z podniebieniem miękkim. K, g  zamieniane na stęknięcia. Może dotyczyć też głosek  p,b,t,d ).

8. Zwarcie krtaniowe (wszystkie mięśnie krtani są napięte i twarde). Przy zwarciu krtaniowym głoski trzech szeregów realizowane są  poza aparatem artykulacyjnym (przy wymowie słychać ostry metaliczny dźwięk).

9. Mowa samogłoskowa.

Skutki występowania wady rozszczepowej mogą polegać nie tylko na nieprawidłowościach w funkcjonowaniu układu artykulacyjnego, fonacyjnego oraz oddechowego i w ten sposób wypływać na rozwój sprawności artykulacyjnej w zakresie wszystkich kategorii fonetycznych (wraz z towarzyszącymi objawami trudności działania obwodowego aparatu wymowy). U niektórych dzieci mogą pojawić się trudności emocjonalne związane z przeżyciami z okresu szpitalnego, które mogą wpływać na tempo i rytm rozwoju mowy. Mogą pojawić się także zaburzenia emocjonalno – społeczne na tle własnej mowy i/lub twarzy rozszczepowej. Takie dodatkowe zakłócenia mogą zmieniać warunki rozwoju mowy przez co mogą zmieniać przebieg komunikacji werbalnej[8] .

 Bibliografia

1.        Bogdańska, T. Rozszczep wargi i podniebienia – etiologia rozszczepu, terapia mowy,    Czasopismo internetowe  Logopedia  1(4) 2007, Polski Związek Logopedów

2.        Pluta- Wojciechowska, D. (2015) Diagnoza logopedyczna dziecka z rozszczepem Wargi i podniebienia, W: E. Czaplewska, S. Milewski (red) Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

3.        Pluta- Wojciechowska, D. (2002) Realizacja fonemów języka polskiego u osób z rozszczepem podniebienia pierwotnego i/lub wtórnego przegląd wybranych problemów, stanowisk, propozycji, Logopedia 31

4.         Jastrzębowska G, Kukuła M. (2003) Zaburzenia komunikacji językowej  u dzieci i osób dorosłych W: T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red) Logopedia Pytania i odpowiedzi- podręcznik akademicki, Tom 2, Opole

5.        Jastrzębowska G, Kukuła M. (2003) Zaburzenia mowy dzieci z rozszczepem podniebienia W: T. Gałkowski, G. Jastrzębowska (red) Logopedia Pytania i odpowiedzi- podręcznik akademicki, Tom 2,  Opole

6.        Pluta- Wojciechowska, D. art. Pardygmat badania logopedycznego w przypadku dziecka z rozszczepem wargi i/lub podniebienia, na bazie publikacji D. Pluty-Wojciechowskiej Standard postepowania logopedycznego w przypadku osób z rozszczepem wargi i podniebienia, ,,Logopedia” 2008, Tom 37

7.        Skorek, E. M (2005)  Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny. Kraków: Oficyna Wydawnicza ,, Impuls”

8.         Styczek, I.  Logopedia (1979), Warszawa, PWN