Współodpowiedzialność za mienie grup wychowawczych

Katarzyna Sałek

 

Współodpowiedzialność za mienie grup wychowawczych.

Rozwijanie u wychowanków troski o mienie wspólne i powierzone.

Internat to część naszego Ośrodka, która w części przejmuje zadania rodzicielskie, opiekę specjalistyczną, wszechstronne wychowanie, przygotowanie do życia zawodowego i społecznego. Wśród wszystkich zajęć, które się w nim odbywają fundamentalne i zarazem ostateczne znaczenie mają zajęcia, które mają na celu przygotowanie wychowanków do udziału w życiu społecznym i integracji ze środowiskiem, ale i szeroko rozumianej odpowiedzialności. Zwracana jest uwaga na konieczność przezwyciężania skutków różnego rodzaju trudności, zaburzeń oraz deficytów rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych wychowanków. Zakres zadań opiekuńczo-rewalidacyjnych dostosowywany jest do potrzeb i możliwości psychofizycznych oraz zainteresowań każdego dziecka[1].

W Słowniku Języka Polskiego pod hasłem odpowiedzialność czytamy, że jest to „obowiązek moralny lub prawny odpowiadania za swoje lub czyjeś czyny” lub/i „przyjęcie na siebie obowiązku zadbania o kogoś lub o coś”[2]. Odpowiedzialność jest pojęciem dość szerokim i wielozakresowym. Słowo odpowiedzialność ma w praktyce społecznej różne znaczenia: wina, kara, solidność, rzetelność, obowiązkowość, wiarygodność, zaufanie itp. Jego znaczenie zmienia się w zależności od różnych okoliczności w zaistniałej sytuacji.

W publikacjach pedagogicznych środkach masowego przekazu oraz w dyskusjach kategoria odpowiedzialności pojawia bardzo często w różnych kontekstach. Ma ona także różnorodne znaczenie w wymiarze naukowym, jak i rozumieniu potocznym. Najczęściej rozumiana jest jako ponoszenie konsekwencji za łamanie obowiązujących norm i zasad. W potocznym rozumieniu człowiek ponoszący odpowiedzialność to osoba, która została skazana na karę i jest napiętnowana społecznie. Zakres tej odpowiedzialności należy też odnieść do etapu rozwoju jednostki. Dlatego odpowiedzialność dzieci i młodzieży należy postrzegać jako ważną cechę w procesie jej wychowania. Odpowiedzialność przecież to nie tylko postępowanie według przyjętych w społeczeństwie norm i zasad, ale również ich rozumienie, akceptacja i uwewnętrznienie[3].

Należy zatem stwierdzić, że odpowiedzialność ma w swojej treści element świadomej zgody i wolności wyboru. Ta cecha, która nosi w sobie zrozumienie norm i reguł, rozwija się wraz z życiem i doświadczeniami dzieci, młodzieży a potem dorosłych.

Trzy środowiska w największym stopniu ubogacają nasze doświadczenie na tle rzeczywistości: rodzina, szkoła i praca a właściwie proces pracy. W tych trzech środowiskach wzrastają dzieci i młodzież, które w nich także zaspokajają swoje potrzeby życiowe. Uczą się, zbierają doświadczenia, naśladując innych i najważniejsze rozwijają się intelektualnie i społecznie. Prowadzą dialog z sobą i otoczeniem[4].

Jeżeli młody człowiek świadomie uzna przyjęte wzorce, zasady wartości za swoje i będzie się nimi kierował w życiu, to istnieje szansa, że będzie ich bronił i rozprzestrzeniał w swoim otoczeniu. Świadoma odpowiedzialność oraz wierność zasadom i wartościom uznawane są za podstawowy warunek rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Odpowiedzialność podmiotowa ma dla młodego człowieka, który wzrasta w coraz bardziej złożonym technologicznie środowisku, coraz większe znaczenie. Jest to odpowiedzialność za siebie, własne życie zgodnie z własnymi przekonaniami i aspiracjami. Należy przez to rozumieć, że czas konkretnej osoby to jej życie w konkretnych warunkach, które zależy w dużym stopniu od jej decyzji, stanowczości, ale i pomysłu na życie. Każdy człowiek, niezależnie od etapu i możliwości swojego rozwoju, bardzo rzadko idzie przez życie w samotności. Dlatego odpowiedzialność ma wymiar nie tylko indywidualny, ale i zbiorowy. Rozciąga się ona bardzo często na najbliższe otoczenie: rodziców, rodzeństwo, wychowanków, nauczycieli, wychowawców, partnerów życiowych, przełożonych, często także na znajomych i przyjaciół. Wynika z tego, że nasze wybory dokonywane są nie tylko w trosce o dobro własne, ale także z myślą o innych[5]. Relacje te są fundamentem i przewodnią ideą korzystnych relacji osobowych. Doniosłe znaczenie ma tutaj dialog z samym sobą i z innymi, który wyznacza ważne ścieżki wychowania młodego człowieka.

Na podstawie tych rozważań interesujące jest pytanie z naszej strony, nauczycieli-wychowawców: czy dzieci i młodzież od najmłodszych lat, zaczynając brać udział w życiu społecznym grupy, klasy itp., gotowe są do przejawiania zachować prospołecznych i jak można skutecznie inspirować rozwój ich odpowiedzialności[6]?

Odpowiedzialność w sensie ogólnym jest kategorią dynamiczną – rozwojową. To przecież w życiu osób dorosłych dostrzegamy wiele zachowań, które świadczą o tym, że odpowiedzialności nabiera się wraz z wiekiem w miarę „zbierania” doświadczeń życiowych. Zatem wszyscy, przez całe życie poszerzamy ją i doskonalimy jej jakość. W tym świetle otwiera się i poszerza przestrzeń do działań wychowawczych w rodzinie, szkole oraz zakładzie pracy.

Aktywność nauczycieli wychowawców, czy przełożonych w zakładzie pracy w procesie kształtowania odpowiedzialności w wymiarze podmiotowym umożliwia wspólne uczenie się każdej ze stron, co w niej jest wartościowego dla każdego z nas. W tym kontekście tak ważna jest odpowiedzialność za swoje czyny.

Odpowiedzialność w pedagogice nabiera szczególnego znaczenia w teorii i praktyce wychowania. Wśród zadań wychowania dzieci i młodzieży ważne jest określenie wskaźników odpowiedzialności, czyli kto za co jest odpowiedzialny i w jakim zakresie a także przejawów zewnętrznych i wewnętrznych bycia odpowiedzialnym.

Proces wychowania do odpowiedzialności obejmować powinien systematyczne działania w  następujących elementach: wychowanek – wyznaczenie jego celów oraz zadań – określnie funkcji jakie ma pełnić w grupie wychowawczej – nazwanie realizowanych wartości – przedstawienie motywów przyjmowanej odpowiedzialności oraz tak ważna świadomość skutków i warunki przestrzegania odpowiedzialności. Kształtowanie postawy odpowiedzialności jest podstawowym celem wychowania społeczno-moralnego. Jakiekolwiek działanie wychowanka powinno zakładać przynoszenie pożytku jemu i wspólnocie. Ważną cechą odpowiedzialności podmiotowej jest konkretna informacja dla niego, po co to robi w zakresie możliwości skutecznego i odpowiedzialnego działania.

Z powyższego wynika, że rozumienie odpowiedzialności jest bardzo zmienne w zależności od podejścia. Odpowiedzialność szczególnie w wymiarze podmiotowym prezentowane są jako rodzaj postawy czynnej z wieloma jej cechami i właściwościami psychicznymi. Zaczynając więc od umiejętności stawiania sobie celów, realizacji planów, zrozumienia norm i zasad, poprzez aktywną orientację, aż do poczucia autonomii.

Bardzo pomocnym w kształtowaniu odpowiedzialności jest funkcjonowanie samorządu wychowanków. Pojęcie samorządu bywa różnie określane w literaturze naukowej. Może oznaczać postawę społeczną, styl kierowania i zarządzania czy organizację grupy. Janusz Korczak samorząd organizował po to, aby wszystkim działo się jednakowo dobrze – żeby jeden drugiego nie krzywdził, nie wyśmiewał, by jeden drugiemu nie dokuczał, tylko świadczył przysługi, pomagał, opiekował się, pilnował porządku i praworządności. Jego samorząd był więc nie tylko „instytucją uczniowską”, ale formą społecznego działania, rozwiązywał problemy codzienności[7].

Samorządność to zasada, według której kształtują się oddolnie normy współżycia jednostek w grupie, polegające na posiadaniu i rzeczywistym wykorzystywaniu uprawnień do podejmowania decyzji wewnątrzgrupowych, na niekrępowanych możliwościach organizowania się, solidarnym występowaniu w obronie interesów grupowych i autonomicznym działaniu w obrębie oddolnie tworzonych organów samorządowych. Samorządność wynika z podmiotowego traktowania siebie nawzajem. Uniemożliwia manipulowanie dziećmi i młodzieżą, zmniejsza antagonizmy i dystans między nimi a wychowawcami. Pomaga w usuwaniu tzw. drugiego nurtu w grupy i ośrodka, ułatwia zajmowanie odpowiedniej pozycji w grupie, pobudza do identyfikacji z postawionymi celami i zadaniami, wzmaga zaangażowanie wychowanków i poczucie odpowiedzialności za ich realizację.

Samorząd jako metoda wychowawcza kształtuje umiejętności zrzeszania się ludzi na zasadzie równości wobec prawa, skłania do wyrozumiałości, uznawania poglądów innych osób w klasie. Wyzwala zdolności organizacyjne, rozwija gotowość niesienia bezinteresownej pomocy, utożsamia interes jednostki z interesem ogółu. Uczy obowiązkowości, sumienności, samodzielności, odpowiedzialności, sprawiedliwości i szczerości, zaradności i gospodarności, panowania nad sobą, wewnętrznej dyscypliny, utrzymywania ładu i porządku w klasie. Profilaktyczna rola samorządu polega na integrowaniu i zachęcaniu uczniów do współpracy, zapobiegając niepowodzeniom i złym zachowaniom. Funkcja kompensacyjna przejawia się w wyrównywaniu braków środowiska, poszukiwaniu mocnych stron młodych ludzi i uruchamianiu pomocy. Urzeczywistnianie idei samorządności może przynieść wiele korzyści, wśród których należy wymienić:

–      – uczenie się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa,

–       kształtowanie gotowości do zachowań prospołecznych, bezinteresownej pomocy innym,

–      głębsze rozumienie odpowiedzialności moralnej uczniów, znaczenia autorytetu, prawa do odmiennych przekonań, tolerancji, zdolności do empatii i rozwijania uczuć wyższych,

–      zapewnienie uczniom poczucia godności i wolności osobistej oraz bezpieczeństwa.

–      naturalne powstawanie wewnątrzgrupowych norm moralnych, regulujących uznanie przez uczniów tego, co jest dobre i tego, co jest złe,

–      stworzenie poczucia posiadania równych szans we współżyciu z innymi członkami grupy,

–      wzajemne wspieranie się uczniów, współdziałanie, współodpowiedzialność za losy jednostek i grupy, rzecznictwo interesów rówieśniczych,

–      spontaniczne i nieformalne tworzenie się małych i większych zespołów uczniowskich o wewnętrznej strukturze odpowiadającej ich potrzebom i akceptowanych celach działania,

–      wyodrębnienie liderów w wyniku pozytywnie, jawnie działających mechanizmów selekcyjnych,

–      powstawanie autentycznego przedstawicielstwa uczniów jako organów samorządnych,

–      realizacja idei autentycznego partnerstwa w stosunkach uczniów z dorosłymi,

–      rzeczywiste upodmiotowienie jednostek i grup uczniowskich w procesie wychowania (przechodzenie od postaw biernych do aktywnych, od bezradności do zaradności, od działań reproduktywnych do twórczych, wymagających umiejętności podejmowania decyzji),

–      pojawienie się warunków samokontroli, samooceny i samodyscypliny.

Prawidłowe funkcjonowanie samorządu uczniowskiego wymaga ciągłej weryfikacji i dokonywania w nim zmian i ulepszeń. W znacznej mierze zależy to od kompetencji opiekunów samorządu i ich oceny rzeczywistej roli samorządu w życiu dzieci i młodzieży tak, aby mógł angażować wszystkich uczniów w grupie, a nie tylko reprezentantów i wybrańców. Ideą metody samorządowej było włączanie w życie społeczne wszystkich uczniów, aby każdy czuł się dobrze, był akceptowany i doceniany za potencjał, który posiada, aby mógł pełnić pewne zadania w zespole jako w grupie formalnej i nieformalnej.

 

 

 

Bibliografia:

1.      Gurycka „Dzieci bierne społecznie”

2.      J. Korczak „Pisma Wybrane”

3.      B. Krzywonos-Rynkiewicz „Odpowiedzialność podmiotowa dzieci”

4.      U. Ostrowska „Dialog w pedagogicznym badaniu jakościowym”

5.      Regulamin Internatu SOSW Starachowice

6.      www.sjp.pwn.pl/sjp/;2493511